"Ik zou graag zien dat er een sterke continuïteit is met het profiel van paus Franciscus"
João Manuel Duque, hoogleraar aan de theologische faculteit van de Katholieke Universiteit, verdedigt de verkiezing van een paus in lijn met Franciscus.
"Ik zou graag zien dat er een sterke continuïteit is met het profiel van paus Franciscus", zegt de professor in een interview met Renascença en Agência Ecclesia.
Voorafgaand aan het conclaaf, dat op 7 mei begint, geeft João Manuel Duque toe dat er sprake is van de verkiezing van “iemand met invloed op de structuren van de Kerk, de verkiezing van een jongere kardinaal”, maar wel iemand die zich identificeert met paus Franciscus. Duque noemt geen favorieten, maar geeft wel aan dat er "een aantal zijn die ik niet graag gekozen zou zien".
Duque stelt voor om iemand met een sterk charisma te kiezen, omdat "anders de leiderschapsrol van de Katholieke Kerk zou kunnen verdwijnen." In de huidige internationale context van oorlogen en politieke spanningen, erkent João Duque dat het conclaaf uiteindelijk wel eens iemand zou kunnen verkiezen die "meer banden met de diplomatie" heeft.
De katholieke professor is ervan overtuigd dat het synodale proces “onomkeerbaar” is, vooral omdat hij niet gelooft dat “de enige figuur van de paus dit proces op dit moment kan onderbreken”.
"Paus Franciscus heeft, als een goed strateeg, het op zich genomen om voldoende structuren en zelfs voldoende aanwijzingen achter te laten, zodat het proces op eigen houtje kan doorgaan, ook al staat de paus er misschien niet bijzonder positief tegenover."
"De laatste drie pausen hebben een belangrijke rol gespeeld vanuit sociaal oogpunt, vanuit mondiaal oogpunt en zelfs vanuit internationaal politiek oogpunt."
João Manuel Duque is van mening dat “het probleem van kindermisbruik meer dan geaccepteerd is” en geeft toe dat er nog een lange weg te gaan is “wat betreft de participatie van vrouwen in de kerk”.
“Dit is een pad dat op dit moment heel intensief is en dat in zekere zin het synodale proces zelf kenmerkt”, hoewel het “zich daartoe niet beperkt”.
“Het zal zeker een gebied zijn dat ontwikkeld moet worden”, want “als het profiel van de paus er een is dat deze kwestie niet zo nauw aan het hart ligt, zou hij inderdaad wel eens behoorlijk kunnen stoppen”.
Aan de vooravond van het conclaaf waarin een nieuwe paus wordt gekozen, stelt João Manuel Duque daarentegen dat de thema's op de agenda van paus Franciscus de Kerk nog steeds voor uitdagingen zullen stellen, omdat "het uitdagende thema's zijn voor de mensheid als geheel".
"Het profiel [van de volgende paus] zal in de eerste plaats voldoende charismatisch moeten zijn, en dat vermindert de keuze voor kandidaten aanzienlijk."
Vanaf 7 mei komen 53 Europese kardinalen, 37 Amerikaanse kardinalen, 16 uit Noord-Amerika, 4 uit Midden-Amerika en 17 uit Zuid-Amerika, plus 23 Aziaten, 18 Afrikanen en 4 uit Oceanië in conclaaf bijeen. Kunnen we zeggen, professor João Duque, dat we voor het meest onvoorspelbare conclaaf in de geschiedenis staan, zoals sommigen al hebben voorspeld?
In zekere zin wel, als je rekening houdt met de uiteenlopende afkomst van de kardinalen. Ik denk het wel. Ik weet niet of het voor de potentiële kandidaten zo onvoorspelbaar zal zijn.
En verwacht u dat het conclaaf langer zal duren vanwege het gebrek aan kennis onder de kardinalen?
Zwak, ik weet het niet. Ik denk dat er uiteraard altijd verrassingen zijn, maar binnen de voorspellingen van degenen die in aanmerking zouden kunnen komen, zijn ze voldoende bekend en zijn ze voldoende bekend bij iedereen. Ik weet het dus niet, ik weet niet eens of de verscheidenheid aan perspectieven tijdens deze conclaaf groter is dan de verscheidenheid aan perspectieven tijdens eerdere conclaven. Ik vermoed dat dat niet zo is.
Er zullen zeker meer landen vertegenwoordigd zijn...
Dat klopt.
En gelooft u dat de geografie van de herkomst van de volgende paus van belang is? Zouden wij de eerste in Azië of de eerste in Afrika kunnen krijgen?
Het zou van belang kunnen zijn. Ik denk dat de opening die ontstond met paus Franciscus, van het niet langer een Europese paus zijn, en vooral geen paus van het systeem, in zekere zin, wat eerder al gebeurde met de breuk met een Italiaanse paus of de overgang van een Italiaanse paus, meer van het systeem, met Johannes Paulus II, iets belangrijks is. Ik weet niet of dit op dit moment een essentieel punt is. Eerlijk gezegd denk ik dat, gezien de richting die de Kerk de laatste tijd is ingeslagen en de rol die het pausschap speelt, de rol die de paus internationaal en zelfs buiten de Kerk vervult, ik niet weet of deze kwestie op dit moment heel belangrijk is. Ik denk het persoonlijk niet.
"Ik geloof niet dat de figuur van een paus alleen dit [synodale] proces kan onderbreken."
Het is belangrijk om de relevantie van de Katholieke Kerk vandaag de dag te waarborgen. Welk profiel hebben we vanuit dit perspectief nodig in onze huidige tijd?
Het zal allereerst een profiel moeten zijn dat voldoende charismatisch is, en dat zal het aantal kandidaten zeker aanzienlijk beperken, want of we het nu leuk vinden of niet, de laatste drie pausen hebben een belangrijke rol gespeeld op sociaal vlak, op mondiaal vlak, en zelfs op internationaal politiek vlak, ver voorbij het directe vraagstuk van het bestuur van de Kerk. Dat staat buiten kijf en in die zin durven we te zeggen dat we verwachten dat hij een paus met deze capaciteiten zal zijn. Anders zou er inderdaad een zekere leiderschapsrol van de Katholieke Kerk kunnen verdwijnen - op spiritueel vlak, vanuit het standpunt van leidinggeven aan de mensheid als geheel, ongeacht of zij tot de Kerk behoort of niet, een taak die nauw verbonden is met de figuur van de Paus.
De meeste kardinalen zijn al door Franciscus gekozen. Is het mogelijk om een besluit tot voortzetting te voorzien?
Dat denk ik wel. Dit betekent niet dat, als we elk geval afzonderlijk analyseren, ze allemaal, in alle opzichten, dicht bij paus Franciscus liggen. Ik denk dat hij ook het vermogen had om voor variatie te kiezen. Het is wel zo dat een bepaald profiel dat traditioneel als ultraconservatief wordt beschouwd, in feite niet voorkwam in de keuzes van Franciscus. Ik denk dat het gewicht van een perspectief in deze zin [ultraconservatief] in het huidige Conclaaf gering is.
"Rechtvaardigheid staat niet gelijk aan onrechtvaardigheid, liefde staat niet gelijk aan haat"
In hoeverre kan de internationale context - oorlogen, politieke spanningen - het conclaaf beïnvloeden? Zo zei Austin Ivereight, een van de biografen van Franciscus, in een recent interview met Renascença dat veel kardinalen zich bij de keuze van de volgende paus zorgen zullen maken over de ineenstorting van de wereldorde...
Dat zou van belang kunnen zijn en ik durf zelfs te stellen dat de aanwezigheid van het noordelijk halfrond opnieuw relevanter zou kunnen worden. De zware crisis die we op politiek vlak doormaken, heeft immers vooral gevolgen voor een bepaald paradigma dat we op het noordelijk halfrond als vanzelfsprekend beschouwen. In die zin weet ik niet of er iemand is die meer verbonden is met diplomatie in de Europese context, Europees-Noord-Amerika, Europa dat zich meer uitstrekt tot Azië, maar Azië dat verder naar het noorden ligt, die vanuit diplomatiek en spiritueel perspectief misschien uiteindelijk geen belangrijke rol zal spelen in deze dynamiek, hoe groot die rol ook zou kunnen zijn. Misschien, misschien is dit op dit moment belangrijker dan het probleem van het zuiden, laten we zeggen van het zuidelijk halfrond en de kenmerken van het zuidelijk halfrond.
De afgelopen dagen is er veel gesproken over de erfenis van Franciscus en de uitdagingen waarmee de katholieke kerk wordt geconfronteerd. Paus Franciscus hield vol dat hij een Kerk voor iedereen wilde zijn, maar hij liet verschillende kwesties open en daarom is het synodale proces nog lang niet afgerond. Bent u bang dat het uiteindelijk verstoord zal worden, of is het een onomkeerbaar proces?
Ik geloof, eerlijk gezegd, ik ben ervan overtuigd dat het een onomkeerbaar proces is. Misschien ben ik wel te optimistisch hierover. Optimistisch in de zin dat ik mij duidelijk identificeer met dit pad. Ik geloof ook niet dat de figuur van een paus alleen dit proces kan verstoren. Het kan een bepaald ritme introduceren dat het synodale proces losser maakt, maar het synodale proces is al in voldoende structuren geïntroduceerd. Paus Franciscus was een goede strateeg en heeft het op zich genomen om voldoende structuren en zelfs voldoende aanwijzingen te creëren zodat het proces zijn eigen koers kan varen, ook al staat de paus er misschien niet bijzonder positief tegenover. In die zin geloof ik dat dit is wat er in de toekomst zou moeten gebeuren: er is een ander profiel van de kerk, ongeacht de tendensen van de paus die er was. De gevolgen van het Tweede Vaticaans Concilie hebben standgehouden tegen de vele pausen die na hem zijn gekomen.
"De kerk staat open voor iedereen (…) niemand controleert mensen die een kerk binnenkomen om deel te nemen aan de mis"
Is het conclaaf een klerikale methode, in tegenstelling tot de synodale methodologie?
Relatief. De verkiezing van de paus vindt niet plaats door erfenis, en al helemaal niet door familie-erfenis. Er is dus absoluut geen sprake van een erfelijke monarchie. In die zin is het een democratische keuze.
Democratische keuzes hebben altijd representatiemechanismen nodig; Het is onmogelijk om de gehele bevolking er direct bij te betrekken. En er zijn mechanismen van vertegenwoordiging, vertegenwoordiging via het college van kardinalen, waartoe ook vertegenwoordigers van de Katholieke Kerk uit de hele wereld behoren. In die zin is het strikt genomen een synodaal proces dat al eerder bestond, in tegenstelling tot bijvoorbeeld de verkiezing van bisschoppen, waarbij het synodale proces, ja, we moeten toegeven, tamelijk beperkt is.
Zou men bijvoorbeeld niet kunnen verwachten dat in de algemene bijeenkomsten die aan het conclaaf voorafgaan, het synodale proces ook de aanwezigheid van andere elementen dan alleen de kardinalen zou motiveren?
Dit is een proces dat wellicht zeker gevolgen kan hebben voor het volgende conclaaf. Er was een voorval, waarvan ik niet helemaal begrijp of het opzettelijk was, of een vergissing, van de prefect van de congregatie of van het dicasterie, in die gemeenten. Het zou dus uiteindelijk een indicatie kunnen zijn van een toekomst, van een toekomst van voorbereiding van het kardinalencollege dat niet uitsluitend uit kardinalen bestaat. Een ander breder probleem dat ook niet te voorzien is, is dat kardinalen niet uitsluitend geestelijken zijn. Dat is vanuit juridisch oogpunt mogelijk, maar is de afgelopen eeuwen niet in de praktijk gebracht. Maar het kan uiteindelijk gebeuren dat de prefect van een dicasterie tevens tot kardinaal wordt benoemd.
"Menselijk gedrag kan pervers zijn en we moeten ons inzetten om dit gedrag aan de kaak te stellen."
Franciscus gebruikte de beroemde uitdrukking "iedereen, iedereen, iedereen" voor de WJD Lissabon 2023. Er is echter een centrale boodschap - de boodschap van barmhartigheid - die niet over het hoofd mag worden gezien. "Iedereen, iedereen, iedereen" is niet hetzelfde als "alles, alles, alles." Of toch niet?...
Ja, duidelijk, denk ik. Paus Franciscus heeft dat meteen duidelijk gemaakt toen hij terugkwam en hem die vraag werd gesteld. Een kwestie is de verdediging van fundamentele principes, namelijk de menselijke waardigheid, namelijk rechtvaardigheid, wat betekent dat niet alles gelijk is. Rechtvaardigheid is niet hetzelfde als onrechtvaardigheid, liefde is niet hetzelfde als haat. Dat wil zeggen dat er fundamentele vragen zijn en dat de praktijken van concrete subjecten die in deze richting gaan, niet betekenen dat alles goed gaat. Een ander probleem is dat de Kerk in principe voor iedereen openstaat. Er zijn namelijk een aantal heel specifieke omstandigheden waarin de kern van de Kerk zelf, namelijk de Eucharistie, in de praktijk voor iedereen openstaat. Niemand controleert de ingang van kerken om deel te nemen aan de mis. Dit is al het principe dat er geen toezicht is op gedragingen, dat er geen toezicht is op de oorsprong van dit gevoel van verbondenheid. Dit betekent niet dat er geen behoefte is om duidelijk te maken dat menselijk gedrag pervers kan zijn en dat het nodig is om deel te nemen aan het veroordelen van dit perverse gedrag.
En welke antwoorden verwacht u op de nog openstaande vragen, zoals het misbruik van minderjarigen, de priesterwijding van vrouwen of de priesterwijding van gehuwde mannen?
Ik denk dat het probleem van kindermishandeling meer dan erkend is. Dat wil niet zeggen dat het definitief is opgelost, maar het is meer dan een veronderstelling, het is onbetwistbaar. Ook bij eerdere pausen, met name Benedictus XVI, is het, ongeacht de strekking van de paus, duidelijk dat dit een onbetwistbaar punt is binnen de Kerk.
"De kwestie van de deelname van vrouwen in de Kerk (…) is een onderwerp dat momenteel zeer intensief is en dat in zekere zin het synodale proces zelf kenmerkt."
Dat moet toch opgelost worden?...
Precies, dat moet opgelost worden. Dat betekent dat we structuren moeten veranderen die het vaak onmogelijk maken dat dit gebeurt. Dat wil niet zeggen dat ze het altijd volkomen onmogelijk maken, er zullen altijd mislukkingen zijn, maar dat ze het meestal onmogelijk maken dat dit gebeurt. En dat is het werk dat gedaan wordt vanuit het oogpunt van bijvoorbeeld het overwinnen van het klerikalisme en het synodale proces.
Een ander, uiteraard ernstig, probleem is de deelname van vrouwen aan de Kerk en de vormen waarin deze deelname plaatsvindt. Dat is een traject dat op dit moment heel intensief is en dat in zekere zin het synodale proces zelf kenmerkt. Dat wil niet zeggen dat het synodale proces hiertoe gereduceerd kan worden, maar het is zeker een terrein voor ontwikkeling. Dan zou het zo kunnen zijn dat, als de paus dit onderwerp niet zo nauw aan het hart ligt, hij inderdaad wel wat terughoudend kan zijn.
Ook onder paus Franciscus waren er weliswaar mogelijkheden op dit vlak, maar structureel gezien werd er niet veel vooruitgang geboekt. Maar er kan bijvoorbeeld een paus komen die gevoeliger is voor structurele veranderingen in dit onderdeel. Ik zeg niet dat dit op dit moment het belangrijkste probleem voor de wereld en de Kerk is, maar het is wel een heel belangrijk probleem.
Met andere woorden: de onderwerpen op de agenda van paus Franciscus zullen de Kerk op de een of andere manier blijven uitdagen...
Dat kan onmogelijk niet waar zijn, want dit zijn uitdagende kwesties voor de mensheid als geheel. Als dat niet het geval is, dan is het inderdaad jammer dat het niet zo is. Het betekent dat we een aantal jaren zullen doorbrengen met onszelf te verzetten tegen de Kerk zelf, in een poging om bepaalde thema's en kwesties opzij te zetten. Deze kwesties bestonden al vóór paus Franciscus. Paus Franciscus verwelkomde hen in zijn agenda. De laatste pausen hebben deze kwesties niet zo duidelijk verwelkomd, maar het zijn kwesties die, zowel vanuit kerkelijk als menselijk oogpunt, al langer actueel waren.
"Ik heb geen favoriet (...) Ik moet eerlijk zeggen dat ik een aantal minder favoriete personen heb. Er zijn er een paar die ik niet graag tot paus zou willen zien."
Franciscus laat een zeer positief beeld achter, zowel binnen de Kerk als in de samenleving in het algemeen. Kan dit op de een of andere manier helpen bij het bepalen van het pad dat de volgende paus moet bewandelen?
Ik denk het wel. De zogenaamde wereldse consensus die ons leidt, wijst in deze richting, maar de waarheid van de dingen heeft altijd wel iets te maken met het gezond verstand, dat binnen de Kerk overeenkomt met de "sensus fidelium", het zintuig van de gelovigen. Dit mag nooit verwaarloosd worden en het is ook geen traditie in de Kerk. Eigenlijk is een klerikale Kerk die de 'sensus fidelium' verwaarloost, tot op zekere hoogte iets nieuws binnen de Kerk en is het vrij recent. Traditioneel, traditioneel in de Kerk, is de permanente aandacht voor de ‘sensus fidelium’ en dat kan in dit geval een ‘sensus fidelium’ zijn, een gevoel van menselijkheid, zelfs buiten de muren van de Kerk. Deze verwelkoming heeft dus niets te maken met de communicatie- of marketingstrategieën van de Paus zelf. Dat zou kunnen, maar dat heeft te maken met de impact die het had op het gezond verstand, wat overeenkomt met een bepaalde gevoeligheid voor de waarheid die de massa, de bevolking als geheel, uiteindelijk aanneemt. Dit is een heel belangrijke aanwijzing. In de theologische traditie is dit namelijk precies de grote aanwijzing van de Heilige Geest.
Tot slot moeten we ons de volgende vraag stellen: heeft professor João Duque een favoriete kardinaal, iemand die hij graag als paus zou willen hebben, of is hij van mening dat deze verkiezing juist heel onvoorspelbaar is?
Onvoorspelbaar is het zeker. Sommigen ken ik uiteraard beter dan anderen. Ik denk dat sommigen wel wat kwaliteiten hebben, maar dat ze op andere vlakken problemen kunnen hebben. In die zin heb ik dus geen favoriet. Eerlijk gezegd moet ik zeggen dat ik ook een aantal minder favoriete dingen heb. Er zijn er een paar waar ik niet heen zou willen.
Maar heb je een favoriet profiel?
Natuurlijk heb ik nooit een geheim gemaakt van het feit dat ik persoonlijk een sterke continuïteit met het profiel van paus Franciscus prefereer. Dat het uiteindelijk een andere stijl zou krijgen, oké, dat zal zeker moeten gebeuren. Maar ik zou graag zien dat er een sterke continuïteit is, die uiteindelijk ook een sterkere impact op de structuren zou hebben, ja. Uiteindelijk kwam er een jongere kardinaal, die een andere kijk op de werkelijkheid had. Dat verberg ik niet.
Nou, concrete mensen voldoen niet allemaal aan alle kenmerken. Het gaat er dus om dat we ons laten verrassen. Ik hoop dat een aantal personen die nog in het conclaaf zitten, inderdaad niet gekozen zullen worden. Dat verberg ik ook niet, ik hoop het ook niet.
RR.pt
